معرفی مناطق گردشگری استان آذر بایجان شرقی

آذربايجان شرقي

 استان آذربايجان شرقي، در شمال غرب كشور، بامساحتي برابر ۴۵ هزار و ۶۵۰ كيلومتر مربع، به طور تقريبي  ۲/۸۱ درصد از وسعت كل كشور را به خود اختصاص داده كه ازاين لحاظ، در بين استان هاي كشور در رتبه دهم قرار گرفته است. اين استان از شمال به جمهوري‌آذربايجان و كشور ارمنستان، از غرب و جنوب غرب به استان آذربايجان غربي، از شرق به استان اردبيل و از جنوب به  استان زنجان محدود مي شود. مركز استان آذربايجان شرقي، شهر تبريز است و از شهرهاي مهم آن مي توان به اهر، ميانه، مرند و مراغه اشاره كرد.

موقعيت جغرافيايي

استان آذربايجان شرقي به دليل واقع شدن در محل اتصال دو رشته كوه مهم و اصلي ايران، يعني البرز و زاگرس در رديف مناطق كوهستاني به شمار مي آيد كه داراي هفت واحد كوهستاني به شرح ذيل است:
۱- رشته‌كوه قره‌داغ ارسباران: شمالي‌ترين واحد كوهستاني استان بوده و از ديوان‌ داغ آغاز و به دره‌رود منتهي مي‌گردد.
۲- رشته‌كوه قوشه‌داغ: از جنوب قره‌داغ شروع شده و به سبلان ختم مي‌شود.
۳- توده آتشفشاني سبلان : با ارتفاع ۴,۸۱۱ متر مرز مشترك ميان استان هاي آذربايجان شرقي و اردبيل است.
۴- رشته‌كوه‌هاي ميشو و مورو : از غرب و مركز استان شروع شده و تا ارتفاعات عون بن علي و شبلي ادامه مي يابد.
۵- رشته‌كوه بزقوش : با ارتفاع ۳,۳۰۳ متر، مرز بين شهرستان‌هاي ميانه و سراب به شمار مي آيد.
۶- توده آتشفشاني سهند : با ارتفاع ۳,۷۰۷ متردر جنوب تبريز بلندترين قله استان آذربايجان شرقي است.
۷- در آخر، هفتمين رشته‌كوه اين استان اربط يا تخت سليمان مي باشد كه از دامنه‌هاي جنوبي سهند شروع شده و به سمت جنوب امتداد مي‌يابد.
اين استان به دليل قرار گرفتن در منطقه كوهستاني داراي آب و هواي سرد و خشك كوهستاني بوده و از حيث تقسيم بندي اقليمي جزو مناطق نيمه خشك كشور به حساب مي آيد. با اين وجود تنوع موقعيت جغرافياي در منطقه باعث به وجود آمدن اقليم هاي متفاوتي شده است كه همواره تحت تاثير بادهاي سرد شمالي سيبري، بادهاي مرطوب درياي سياه، درياي مديترانه و اقيانوس اطلس قرار دارد. از ديگر مشخصات آب و هوايي اين استان مي توان به وزش بادهاي محلي اشاره كرد كه علت آن قرارگرفتن كوهستان هاي بلند و درياچه هاي اروميه و خزر است كه دشت ها و جلگه ها اين منطقه را تحت تأثير قرار مي دهد.

پيشينه تاريخي

باستان شناسان معتقدند آذربايجان و سرزمين هاي هموار آن در اوايل هزاره نخست پيش از ميلاد محل سكونت سه گروه نژادي بوده كه اين سه گروه عبارتند از: گروهي از طوايف و اقوام بومي محلي كه در اصطلاح به آنان «آسياني» گفته مي شد. گروه دوم، مردم سامي نژادي بودند كه دست كم از هزاره دوم پيش از ميلاد، توسط آشوريان به صورت برده و اسير از سرزمين هاي سوريه، فلسطين و بابل به اين منطقه آورده شده اند و عده ي ديگر نيز براي تجارت و زندگي به اين سرزمين آمدند. و اما گروه سوم، اقوام آريايي و به ويژه مادها بودند كه در نيمه نخست هزاره پيش از ميلاد در آذربايجان مستقر شدند و اين منطقه را «ماد كوچك» ناميدند.
نام آذربايجان به عقيده برخي از باستان شناسان برگرفته از كلمه «آتورپاتكان» از «آتورپاتن يا آذرپات»، به معني «آذر پاسدار» يا «نگهبان آتش» است. همچنين آنان معتقدند آذربايجان به دليل وجود مقدس ترين آتش ايزد افروخته به نام «آذرگشسب» در « باكو» و نيز «شيز مراغه» يا «تخت سليمان» امروزي، داراي جايگاهي ويژه در آن زمان بود و به همين دليل آن را «سرزمين آتش» مي ناميدند. در مقابل، عده اي نيز وجه تسميه آذربايجان را مربوط به وجود سرداري به نام «آتروپات» مي‌دانند اين گروه بر اين باورند، بعد از غلبه اسكندر مقدونيبه ايران در سال ۳۳۱ پيش از ميلاد، سرداري به نام «آتورپات» يا «آتروپاتن» در آذربايجان قيام كرد و از اشغال سرزمين، توسط يونانيان ممانعت به عمل آورد كه بعدها در پي مرگ اسكندر و عليرغم درگيري و نزاع بين جانشينان وي، آتروپات حاكم منطقه «ماد كوچك» شدو نام اين منطقه را به جهت تقدير از زحمات وي در مقابل بيگانگان به «آتروپاتگان» نامگذاري نمودند نام آتروپاتگان در فارسي ميانه آتورپاتكان، در آثار كهن فارسي «آذربادگان» يا «آذربايگان» و در فارسي كنوني آذربايجان ناميده مي شود.

اقوام و زبان

محققان حوزه آذربايجان براين باورند كه آذربايجان در آغاز محل سكونت انسان هاي اوليه و خاستگاه اقوام و قبايل ترك زباني بوده كه شروع اقامتشان در تاريكي هزاره ها مانده و جزو ساكنان بومي اين سرزمين بشمار مي آمدند. آنان معتقدند كه اين سرزمين همچنين گذرگاه و محل سكونت طوايف ترك زبان كوچ نشين و اقوام مختلفي از مادها، آشوريان، ساسانيان و غيره بوده كه در ادوار مختلف به اين منطقه آمده و در آن ساكن شده اند.
به عقيده اين محققان، زبان تركي آذربايجاني، شاخه اي از تركي اوغوزاز گروه زبان‌هاي ترك‌ تبار آلتاييبود كه خاستگاه اصلي آنان استپ‌هاي جنوب سيبري بوده و گويندگان آن را ترك تباران تشكيل مي‌دادند همچنين آنان اظهار مي دارند؛ زبان تركي آذربايجاني يكباره به وجود نيامده بلكه در طول قرنها، از اختلاط و آميزش لهجه هاي اقوام مختلف، به ويژه اوغوز و قبچاق تشكيل شده و به شكل زبان واحد مردم آذربايجان درآمده است. بايد بر اين مطلب افزود كه در تشكيل اين زبان، غير از لهجه هاي تركي مثل اوغوز، قبچاق، تركي شرقي، تا حدودي زبان مغولي و زبان تاتي يا بومي نيز دخالت داشته است.
اما در مورد تشكيل زبان تركي آذربايجان به صورت زبان واحد عموم مردم آذربايجان بايد گفت؛ بين دانشمندان اين حوزه اختلاف نظر وجود دارد. به نظر اغلب مولفين غرب اين زبان بعد از آمدن تركان سلجوقي يعني از قرن ۱۱ ميلادي، زبان اكثريت مردم را تشكيل داده و پس از استيلاي مغول و مهاجرتهاي تازه تركان در زمان ايلخانيان در قرن ۱۲ ميلادي به شكل زبان عامه مردم اين مرز و بوم درآمده است. اما در مقابل؛ كه به نظر مولفين شرقي، بين قرنهاي ۱۰ــ ۷ميلادي اين زبان، شكل زبان عمومي واحد را پيدا كرده و از آن پس هم به سير تكاملي خود ادامه داده است. در اين ميان آنچه مسلم است، اين است كه تاريخ زبان تركي در آذربايجان با تاريخ مهاجرت اقوام ترك به اين منطقه ارتباط مستقيم دارد.

موقعيت اقتصادي و اجتماعي

آذربايجان شرقي به جهت استقرار و تمركز صنايع بزرگ و كارخانه هاي مادر، جزو مهمترين قطب‌ صنعتي كشور به شمار مي آيد. وجود كارخانه‌‌هاي بزرگ صنعتي و توليدي چون: پمپ ايران، ليفتراك‌سازي‌، موتوژن، هاكسيران ديزل، ليلاند ديزل ايران، بلبرينگ‌سازي،‌ پيستون‌سازي، درمن ديزل، ديزل ايدم، ترموپلاس، تخته فشاري و نئوپان، كارخانه گچ، شركت سيمان صوفيان، كبريت‌سازي ممتاز، چرم‌سازي، حوله‌بافي لاله يابرق لامع، نختاب فروزان، بافندگي لايكو، تريكو سهند، نساجي تبريز، ريسندگي پشمينه، پالاز موكت و همچنين وجود نيروگاه حرارتي تبريز، كارخانه پتروشيمي و پالايشگاه تبريز، باعث تبديل اين استان و به ويژه شهر تبريز، به بزرگترين قطب صنعتي كشور شده است. پالايشگاه تبريز به عنوان مركز تصفيه نفت انتقالي از اهواز براي مصرف داخلي در استان‌هاي آذربايجان شرقي، آذربايجان غربي، كردستان، همدان و زنجان شناخته مي شود .
به علاوه اين استان، مركز هنر و صنايع دستي چون؛ گليم و جاجيم، پارچه‌هاي پشمي و ابريشمي، سوزن‌دوزي، حوله و پتوبافي، توليد پارچه‌ هاي حرير و شال، سبدبافي، كفش‌دوزي، چرم و ورني، نقره‌سازي، جواهرآلات، سفال و سراميك است. از مهم ترين صنايع دستي اين منطقه كه جزو مهم ترين صادرات كشور نيز به حساب مي آيد صنعت قالي‌بافي است.
صرف‌نظر از صنايع بزرگ و صنايع كارگاهي و دستي كه در حيات اقتصادي و اجتماعي استان نقش مهمي بر عهده دارند، نبايد وجود معادن شن و ماسه، سنگ‌هاي ساختماني و تزييني،‌ نمك، خاك نسوز، پوكه، كائولن، ذغال‌سنگ، دياتوميت و پوليت در اين منطقه را ناديده گرفت.

سوغات

آجيل، انواع خشكبار نظير برگه هلو، برگه زردآلو، آلو خشك، شيريني هاي مختلف چون اريس، قرابيه، نوقا و لوز، همچنين فرش، گليم، جاجيم، ورني، كيف و كفش چرم از جمله سوغاتي هاي مهم اين استان به شمار مي آيد.
از ديگر محصولات مي توان به تسبيح نقره كوبي شده، پارچه هاي ابريشمي چاپ كلاقه اي، ظروف نقره، ظروف سفالي، معرق كاشي و غيره اشاره كرد.

جاذبه هاي طبيعي - گردشگري 

اهر :  جنگل طبيعي انداب يا پارك جنگلي فندقلو ، جنگل طبيعي تنباكولو، چشمه آب معدني گازدار عربشاه، چشمه آب معدني مشك عنبر، چشمه آب معدني دره آبش احمد، چشمه آب معدني آبريس، چشمه آغ بلاغ، چشمه دوغو گلي يا همان نه چشمه، حاشيه رودخانه ارس، طبيعت دشت اهر، كوه قره داغ يا ارسباران

بستان آباد : تالاب و درياچه قوري گل، دره سعيدآباد، چشمه آب گرم معدني بستان آباد ، غار اسكندر، غار آق بلاغ، كوه هاي بزغوش.

بناب : تالاب بين المللي قره قشلاق گولي يا چشمه قشلاق سياه، دره هاي توران دره سي، قراچوبوق دره سي، غار قويونلار، غار چاخماخلار، طبيعت روستاهاي بناب، منطقه قره قشون يا سياه لشگر.

تبريز : تلخه رود يا آجي چاي، مهران رود يا قوري چاي.

جلفا : آبشار آسياب خرابه، چشمه آب گرم اله حق، چشمه آب معدني اسب فروشان، چشمه آب معدني اردها، چشمه آب معدني ساري قيه، چشمه آب رس، جنگل كيامكي، دامنه هاي كيامكي داغي، دامنه كوه كنتال سراب، دامنه هاي ساوالان يا همان سبلان، دامنه هاي بزگوش، طبيعت دره ماهاران،  طبيعت ييلاق قره چي.

سراب : دامنه هاي ساوالان يا همان سبلان، دامنه هاي بزگوش، چشمه آب گرم اله حق، چشمه آب معدني اسب فروشان، چشمه آب معدني اردها، چشمه آب معدني ساري قيه، چشمه آب رس.

شبستر : آبشار عيش آباد، آبشار سركند ديزج، چشمه صوفيان.

كليبر : دره پيغام، چشمه آب گرم قلعه كندي، چشمه آب گرم يل سويي، چشمه آب معدني بالاسا.

مراغه : درياچه علويان،  چشمه آب معدني ورجوي، چشمه آب معدني هاي دره گشايش، چشمه شورسويي يا آب شور، چشمه ساري سو يا آب زرد، قره پالچيق يا سياه گِل، ايستي بلاغ يا چشمه گرم مرند، چشمه باش كهريز، غار كبوتر يا هامپوئيل، غار هاي رصدخانه، طبيعت گردنه پيام،  قنات بزرگ و معروف بَي گوزي يا چشمه داماد.

ميانه : حاشيه رودخانه قرانقو چاي، حاشيه رودخانه آي دوغموش، حاشيه رودخانه قزل اوزن، حاشيه رودخانه گرمه چاي يا گرم رود.

هشترود : دامنه كوه سهند، حاشيه رود قرانقو ، حاشيه رود آي دوغموش، حاشيه رود آجي چاي، حاشيه رود قلعه چاي، حاشيه رود قوري چاي، حاشيه رود آجيرلود، حاشيه رود ليلان چاي،  چشمه پيرسقا.

هريس : آبشار اسماعيل كندي، آبشار بلند دربند گوراوان، آبشار شيرلان، چشمه آبگرم سوقالخان، كوه قوشا داغ، كوه ساپلاغ، طبيعت روستاي شيران، طبيعت روستاي مينق.

جاذبه هاي تاريخي

اهر : بازار سرپوشيده اهر، بقعه شيخ شهاب الدين اهري، تپه اژدهاداشي، تپه امام چاي، حمام كردشت، خانه دكتر قاسم اهري، سد ستارخان اهر، سنگ نبشته سقندل، سنگ نبشته شيشه، قلعه آوارسين، قلعه پشتوي هوراند، قلعه جوشون، قلعه قهقهه، قلعه پشتاب، كاروانسراي شاه عباسي، محوطه تاريخي قوبول دره سي، مسجد جامع اهر، موزه شيخ شهاب الدين اهري.

بستان آباد : تپه  قديمي ديرمان تپه سي يا طاحونه، تپه قديمي نادر تپه سي، گورستان روستاي ديزناب، گورستان روستاي امين آباد، عمارت نايب السلطنه، قزل كوشك.

بناب :  پل پنج چشم يا بش گوزلي كورپو، پل پنج چشمه، حصار تدافعي شهربناب، حمام تاريخي مهرآباد، حمام تاريخي حاج فتح اله، خانه تاريخي شيخ قاضي سيف العلما، خانه تاريخي حاج علي بزاز، خانه تاريخي خسروشاهي، خانه تاريخي نيك پي، خانه باغ هاي بناب، قيزلار قلعه سي، قبرستان تاريخي زوارق، مسجد ميدان بناب، مسجد مسجد جامع مهرآبد، مسجد اسماعيل بيگ، گوي مسجيد، مسجد زرگرلر، مسجد قرمز، مكان هاي تفريحي خانيم باغي و پارك ملي، معماري صخره اي صور، موزه مردم شناسي بناب.

تبريز : ارگ عليشاه، بازار تاريخي، بقعه صاحب الامر، تفرجگاه ائل گلي، خرابه هاي مقبره دوازده گوشه غازان پسر ارغوان،  خانه مشروطيت يا همان موزه مشروطيت، عمارت شهرداري، مسجد كبود، مسجد شاه طهماسب صفوي معروف به مسجد صاحب الامر، مقبره الشعرا، موزه آذربايجان، موزه سنجش، موزه قاجار.

جلفا : امام زاده محمد در روستاي نوجه مهر، امام زاده شعيب، امام زاده اسماعيل، پل ضياالملك نخجواني، حمام عباس ميرزاي قاجار، قلعه كردشت، قلعه علي بيك، كل تپه يا تپه خاكستر كليساي سن استپانوس ، گور قلعه يي.

سراب : تپه قلعه جوق، روستاي تاريخي لنجوان، سنگ نوشته اورارتويي به ويژه سنگ نوشته رازليقو، سنگ نبشته نشتبان، قلعه آيي قلعه سي، مسجد جامع، مسجد جمال آباد، موزه عشاير سراب. 

شبستر : آرامگاه شيخ محمود شبستري، تپه قره تپه، مزار پير رجب، مسجد جامع تسوج شبستر، موزه هداياي خامنه در شهر خامنه از توابع شبستر.

كليبر : بقعه شاه قاسم، پل خداآفرين، حمام قديمي داخل شهر، قصر وينه، قصر آيينه لو، قلعه بابك خرمدين، قيز قلعه سي، قلعه بز، قلعه يزيد، قلعه فرخي، كاروانسراي شاه عباس.

مراغه : آرامگاه اوحدي مراغه اي، بقعه سيد محمد عطا الله،  تپه گل تپه، تپه سرگيزه، تپه چخماق، تپه قرلار تازه كند قره ناز، تپه چوانباغ، تپه قزل ارسلان، پل خانقاه، پل مردق، رصدخانه، سراي حسيني، سراي خواجه ملك، سراي صدر كبير، گنبد كبود، گنبد مدور، كليساي هوانس، مسجد طاق، مسجد ملا رستم، مسجد معزالدين، مسجد جامع، مسجد زنجيرلي، مسجد شيخ تاج، معبد مهر، مقبره آقالار و موزه سنگ نگاره ها، موزه مراغه. 

مرند : آتشكده مانداگارانا، امام زاده احمد، امام زاده ابراهيم، بازار كوزه فروشان، تپه باستاني سيوان، روستاي ملايوسف، روستاي كندلج، طاق و قلعه هلاكو، كاروانسراي مرند، مسجد بازار، مسجد جامع. 

ميانه : امامزاده محمد، بقعه و مناره امامزاده اسماعيل، قيزكورپي سي يا پل دختر، قيز قالاسي يا قلعه دختر، قلعه نجف قلي خان، كاروانسراي جمال آباد، مسجد سنگي ترك. 

هشترود : بقعه شيخ بايزيد بسطامي، قلعه ضحاك يا فاناسپا، مسجد جامع هشترود.

هريس : بقعه شيخ اسحاق، پل تاريخي ونيار، گورستان هيق.