مناطق گردشگری استان آذر بایجان غربي

موقعيت جغرافيايي

وجود رشته‌كوه‌هاي مركزي تركيه و عراق، «ارتفاعات گردنه قوشچي»، كوه‌هاي باستان، ارتفاع مور شهيدان، ارتفاعات گردنه كله شين،  كوه بينار اروميه، كوه قنديل، دره حاجي ابراهيم و كوه ترغه بوكان باعث شده اين استان به يكي از مناطق كوهستاني كشور با آب و هواي سرد كوهستاني تبديل شود. آب و هواي استان آذربايجان غربي تحت تأثير جريان  هواي مرطوب اقيانوس اطلس و درياي مديترانه است. با اين وجود، ورود توده هواي سرد از شمال در برخي از ماههاي زمستان، هواي مديترانه‌اي اين استان را متأثر و موجب كاهش قابل توجه دما در آن و بارش برف در ارتفاعات و نواحي كوهستاني مي‌شود.
در فصل گرما و طي جاري شدن آب هاي حاصل از ذوب برف كوهستان هاي مرتفع اين استان، رودخانه هاي متعدد در دره هاي منطقه جريان مي يابند. رودخانه هايي كه در پي اين تحولات جوي بوجود آمده اند، عبارتند از: آق چاي، آجرلوچاي، آواچار چاي، ارس، باراندوزچاي، روضه چاي، زاب گرژال، زولاچاي، زرينه رود- جغاتو-، سيمينه رود – تاتائو-، ساروق چاي، ساري چاي، شهر چاي، گدار چاي، قادر رود -قادار -، مهاباد رود، لاوين چاي، نازلوچاي. 
درياچه اروميه به عنوان بزرگترين درياچه ايران و همچنين مهمترين حوزه آبريز كشور، در اين استان قرار دارد. محل تامين آب اين حوزه آبريز، رودخانه هاي زرينه رود، سيمينه رود، گدار، باراندوز، شهرچاي و نازلو چاي است. اين درياچه بعد از بحرالميت، دومين درياچه آب شور در دنيا به شمار مي آيد .

پيشينه تاريخي

آثار به دست آمده از تپه هاي باستاني مانند: تپه حسنلو، تپه حاجي فيروز، تپه جلبر و غيره گواه بر قدمت هزارساله اين سرزمين است. آنچه مسلم است، اين است كه اين سرزمين قبل از ورود مادها محل سكونت انسان هاي نخستين و غارنشين بوده است. چراكه غير از آثار بدست آمده از تپه هاي باستاني، اشياي به جاي مانده در غارها چون: غار تمتمه و  غار آزبخ، شاهد بر اين امر است. قبل از ورود مادها به ايران و استقرار آنان در منطقه آذربايجان دولت هاي مختلفي حكومت مي كردند كه از آن جمله مي توان به دولت آشور، دولت اورارتو، دولت هوريان كادوسي، دولت كاسي ها اشاره كرد. سرزمين آذربايجان پس از تصرف مادها به ماد كوچك شهرت يافت. ماد بزرگ شامل ري، عراق عجم تا كردستان و كوه هاي زاگرس بود. با روي كار آمدن دولت هخامنشيان، ماد كوچك به عنوان يكي از ساتراپ ها دولت تعيين شد.

به عقيده برخي از باستان شناسان در زمان حمله اسكندر مقدوني سرداري به نام  «آتورپات» توانست اين سرزمين را از تهاجم سربازان يوناني حفظ نمايد كه بعد از اين واقعه به پاس قدرداني از زحمات وي ماد كوچك را «آتورپاتن» يا «آتورپاتگان» ناميدند. آذربايجان در زمان سلوكيان و اشكانيان نيز داراي خودمختاري نسبي بود.
برخي از آنان معتقدند: از آن جا كه حوادث متناوب يكي بعد از ديگري آذربايجان را آماج تهاجمات پياپي قرار داد. بعد از سلجوقيان، دورِ سلسله جنباني تركان آتاباي يا اتابكان آغاز و با نفوذ اين اقوام و گسترش زبان تركي، سيطره ي زبان آذري، محدود و رفته رفته رو به كاهش نهاد.
حكومت تركمانان «آق قويونلو » و  «قراقويونلو » و اسكان آن ها در آذربايجان بيش از پيش موجب رونق تركي و تضعيف زبان آذري شد. جنگ ها و عصيان هايي كه در فاصله ي برافتادن و برخاستن صفويان، پيش آمد، سربازان ترك بيشتري را به اين سرزمين سرازير كرد همچنين وجود قزلباش هاي ترك نيز مزيد بر علت شد و زبان تركي را در منطقه رونق داد.

اقوام و زبان

اقوام ساكن در استان آذربايجان غربي به طور عمده به دو گروه تقسيم مي شوند. گروه اول؛ ترك هاي آذري زبان ساكن در دشت‌هاي پيرامون درياچه اروميه، دشت‌هاي شمال و جنوب شرقي استان. گروه دوم شامل كردهايي هستند كه در بخشهاي مرتفع غربي و جنوبي استان ساكن و به زبان كردي تكلم مي نمايند .
بايد اضافه كرد كنار اين دوگروه، اقليت هاي ديگري نيز زندگي مي كنند. اقليتي از كردهاي اهل تسنن كه بيشتر در شهرهاي مهاباد، سردشت، پيرانشهر متمركز هستند، و اقليتي از مسيحيان، آشوريان، ارامنه كه در مركز استان - شهر اروميه – سكونت دارند.

موقعيت اجتماعي و اقتصادي

خصوصيات و ويژگي هاي طبيعي و اقليمي آذربايجان غربي باعث رونق اين استان در بخش هاي كشاورزي و دامپروري و شيلات شده است. بارش كافي نزولات جوي ، وجود حوزه هاي آبريزي، جريان رودخانه هاي فصلي و دائمي، كوهستاني بودن منطقه كه خود در وسعت مراتع استان نقش مهمي دارد، اين منطقه را به يكي از مناطق مستعد كشاورزي و دامداري تبديل كرده است.
اما با وجود زمينه هاي مستعد ذكر شده، بررسي تركيب كارگاه هاي موجود در استان نشان مي دهد دو گروه صنعتي كاني هاي غيرفلزي و غذايي – دارويي بالاترين و بيشترين تعداد اشتغال را دارد.
مطالعات انجام شده در استان آذربايجان غربي نشان مي دهد كه اين منطقه داراي معاون و منابع زيرزميني غني است كه هنوز مورد بهره برداري قرار نگرفته است. معادني كه هم اكنون فعال است بيشتر شامل معادن مصالح و سنگهاي ساختماني است. علاوه بر اين معادن، مي توان به معادني چون گرانيت، ميكا، زرنيخ، تالك، تراورتن، طلا، خاك نسوز و پوكه معدني اشاره كرد.

سوغات 

مهمترين سوغاتي اين استان در بخش هاي مختلف به قرار زير است:

بخش شيريني و كشاورزي: قرابيه، بستني خشك يا سوت شيريني، نقل بيد مشك، حلواي گردو، عسل، لبنيات، كشمش، سيب، انگور، عرق گياهان دارويي.

بخش صنايع دستي: قالي، گليم، جاجيم، رودوزي، سوزن دوزي، پولك دوري، برك، شال و كمر پشمي، باشلوق.

از ديگر سوغاتي اين استان نبايد صنعت چرم و معرق چوب و رنگرزي و چاپ هاي سنتي را فراموش كرد.

جاذبه هاي طبيعي -  گردشگري 

اروميه : آبشار سولوك، پارك جنگلي اروميه، دامنه كوه سيرداغ، ساحل درياچه اروميه، ساحل درياچه مارميشو، كاظم داشي يا صخره كاظم واقع در درياچه اروميه، طبيعت دره قاسملو

بوكان : پارك ساحلي بوكان، جلگه سردرآباد، حاشيه رودخانه زرينه رود، حوض گوره، غار روستاي قلعه چي، غار كول آباد، غار مكران قران، غار كونه كوتر در روستاي ينگيجه، غار كونه كوتر روستاي سهولان، غار روستاي اشكوتان معروف به غار سيد جمال الدين، طبيعت دره كوسه.

پيرانشهر : آبشار دلاوان، آبشار خرپاپ، آبشار هنگ آباد، تفريح گاه دره آب خوره، دامنه كوه قنديل، دامنه كوه كلات شاه، دامنه كوه بادين آباد، دامنه كوه حاجي ابراهيم، جنگل هاي سرسبز پردانان، جنگل خدرآباد، جنگل قبر حسين، حاشيه رودخانه زاب كوچك، حاشيه رودخانه بادين آباد، قله كوه مرتفع قنديل، طبيعت منطقه كوهستاني دوله ني، طبيعت دشت پيران، طبيعت دره سياه، طبيعت منطقه كاني خدا، طبيعت دره كهنه لاهيجان، طبيعت دره نه.

تكاب : آب سرد معدني روستاي اغول بيك، آب گرم تخت سليمان يا ايستي سو، آب گرم و آبشار قينرجه، دامنه كوه چهل چشمه، دامنه كوه زندان سليمان، چمن متحرك چملي كه به صورت جزيره اي متحرك در داخل آب درياچه چملي واقع در روستاي بدرلو تكاب واقع شده است، غار كرفتو.

خوي : دامنه كوه چله خانه، دامنه كوه اورين، چشمه آب رازي، چشمه آب كلوانس، چشمه آب دسته دره، چشمه آب زارعان، حاشيه رودخانه قوتور، حاشيه رودخانه آغ چاي، حاشيه قودوق بوغان، غار علي شيخ، طبيعت ييلاق حاجي بيگ، طبيعت قره دره، طبيعت منطقه جهنم دره يا دره قيريس

سردشت : آبشار شلماش، آبشار رزگه، آبشار چكوو، دامنه كوه باژار، سرچشمه روستاي بيوران، چشمه گراوان، چشمه كاني خاتون، چشمه كاني بيريان، چشمه كاني شاخه، چشمه كاني ريحان، حاشيه رودخانه زاب، طبيعت تنگه گرژال، طبيعت دشت كلوي، طبيعت روستاي بيوران.

سلماس : آبشار خورخورا، دامنه و قله كوه هراويل، دامنه و قله كوه پير چوپان، دامنه و قله كوه آق داغ ، دامنه و قله كوه پونجاليق، دامنه و قله كوه قارني ياريخ ، چشمه آب گرم ايستي سو، چشمه آب گرم دريك، چشمه آب معدني سرد ميناس يا چشمه دام داما، حاشيه رودخانه زولاچاي، ساحل تفريحي درياچه اروميه، غار قارني ياريخ، غار دريك، غار قرنليق آغل، طبيعت تالاب آق زيارت، طبيعت دره دريك، طبيعت دره تمر، طبيعت دره زولا چاي.

ماكو : آبشار ديزج، تالاب بورالان، تالاب قره بلاغ، تالاب كتيكور، تالاب ياريم قيه، چشمه ثريا، دره سو دره سي، دره باغين يا دره زنگمار، درياچه بارون كلاهك سنگي، رودخانه ساري سو، رودخانه قره سو، رودخانه زنگبار يا زنگمار، رودخانه ارس، روستاي طهماسب كندي، چشمه آب گرم باش كند، چشمه آب گرم چالدران، چشمه آب گرم شوط، چشمه آب معدني گازدار، قلعه جوق، كوخ چرگين، كوه تيكمه غار سومه دارن، منطقه ييلاقي قره خاچ.

مياندوآب :  جنگل آيدشه، جنگل باداملو، چشمه زندان سليمان، حاشيه رودخانه زرينه رود، حاشيه رودخانه سيمينه رود، حاشيه تالاب چنگيز گولي، غار بورينگ، طبيعت دره دلمه، طبيعت دره علي يار، طبيعت دشت باروق، طبيعت دشت مياندو آب شرقي، طبيعت دشت مياندو آب غربي

مهاباد :  حاشيه رودخانه مهاباد، حاشيه رودخانه بيطاس، حاشيه رودخانه كاني سيب در بخش خلفيان، حاشيه تلاب قوپي باباعلي، حاشيه تالاب برازان، حاشيه تالاب گروس، حاشيه تالاب داشخانه، حاشيه تالاب قره قشلاق، حاشيه تالاب چنگيز گلي، حاشيه درياچه مهاباد، چشمه آب معدني گراوان، غار آهكي برده بور، غار آب رفته منطقه منگور، غار سهولان، غار قلعه شاه، غار كارگي، غار مام قوچان، غار اشكوتان، غار شوران

نقده : تالاب بين المللي يادگارلو، تالاب حسنلو، دامنه كوه قره داغ، دامنه سلطان يعقوب، دامنه كوه بابا حسن، دامنه كوه خرنگ، چشمه رش سرشاخان، چشمه آب معدني روستاي شيخ معروف، حاشيه رودخانه گدار، غار اژدها، غار سولدوز، طبيعت دشت نقده، طبيعت دره گدار، طبيعت دره سلطان يعقوب، طبيعت بال دره سي 

جاذبه هاي تاريخي

اروميه : ۹ پله بناي يخچال، بازار قديم، بقعه ديزج تكيه، بناي سه گنبد ،حمام هاي قراچه، حمام آخوند، حمام علي شهيد، حمام قوشالار، مسجد جامع، مقبره هاي روستاي تمتمان، موزه اروميه، موزه تاريخ طبيعي اروميه.

بوكان : اطاق هاي سنگي روستاي بي بي كند،  ايوان سنگي روستاي آغجيوان، تپه باستاني روستاي احمد آباد، تپه آسياب كهنه روستاي احمدآباد، تپه كلك آبي، تپه سيخان بزرگ، تپه سيخان كوچك، تپه مورچه روستاي تكان تپه، تپه كلتپه، تپه قره كند، تپه روژبياني، تپه داربسر، تپه گرده خزبنه، تپه گرده شين، تپه آشي، تپه محمود روستاي ارمني بلاغي، تپه كاني كوزه له، تپه قلايچي، قلعه ناچيت، قلعه تپي، قلعه سردار بوكان، قلعه قالايچي يا قلعه چين، قلعه سنگي روستاي سماقان فرهاد تراش، مسجد جامع حماميان.

پيرانشهر : قلعه شين آوا، قلعه موت آوا، قلعه شاي، قلعه جلديان، قلعه پسوه، كتيبه برده مافوره، داشان قلعه روستاي تاريخي خورنج، پل قالاتاسيان، گورستان پيرانشهر، قبر حسين قاضي، گورستان محمود آباد، تپه سلوه، تپه گردكان، تپه خالدار، تپه ليك بن، تپه گردكشانه، تپه پسوه، تپه گرد گرد كسبيان، تپه سروكاني، تپه خورنج، تپه مهنگ آباد، تپه بهنجي، تپه اشكوات، تپه يادنياوه، تپه گردتركس

تكاب : آتشكده آذرگشسپ، بقعه ايوب انصاري، تخت سليمان، زندان تخت سليمان، زندان برنجه، زندان نبي كندي، چهارستون تاريخي معروف به چهارطاق يا كليساي چهار طاق، مسجد جامع روستاي اوغول بيگ، قلعه بلقيس، مسجد جامع تكاب، قلعه ساري قورخان، قلعه اربابي بزرگ، كوره خانه قديمي، نور تپه روستاي اوغول بيگ

خوي : امام زاده سيد بهلول، بقعه ذهيبه، بقعه شيخ نوايي، بقعه پير ولي يا پورياي ولي، پل خاتون، پل كيسان، دروازه سنگي، حمام خان بيگ، خانه كبيري، سنگ نبشته بسطام، قيز قلعه سي يا قلعه دختر، قلعه بسطام، كاروانسراي خان، كاروانسراي ميرزا هاشم، كليساي مهلذان، كليساي وانگ خسروآباد، كليساي ماريوخنه يا گولان، مسجد داش آغليان، مسجد ملاحسن، مقبره آقا مير يعقوب، مقبره ميرهادي، مقبره ميربهلول، مناره شمس  تبريزي، موزه خوي

سردشت : بازارچه هاي مرزي كيله و بيژوه در منطقه آلان، پل قلا تاسي، تپه تاريخي رَبَط، حمام قديمي سردشت، شهر تاريخي موسي سير رَبَط، قلعه رش، غار تاريخي قلاتاسيان، قلعه باستاني رَبَط، محوطه تاريخي ساوان

سلماس : امام زاده برگشاد، امام زاده كهنه شهر، برج كهنه شهر، تپه باستاني هفت وان معروف به تپه تبان، تپه باستاني درشك، تپه باستاني پكاجيك، تپه ديمان، تپه گرده سرده، درياچه مصنوعي و باستاني كهنه شهر، زيارتگاه گوزلي دره، زيارتگاه قلباق، سد قديم خاندام، سنگ نگاره خان تختي، مسجد امام حسن شهر ديلمقان، قلعه قارني ياريخ، قلعه هدر، قلعه چهريق، قلعه دريك، قلعه ميناس در كوه پير چاوش، كافير قلعه سي، قلعه قارچي بيع، كليساي هفت وان، مقبره مار يعقوب.

مياندوآب : آتشكده آذرگشسب، پل ميرزا رسول، داش تپه، قلعه بختك،  قلعه هلاكوخان، گوي تپه ، ليلان ، مسجد طاق ، موزه مياندوآب.

مهاباد : باغ مكائيل يا پارك ملت، تپه باستاني كاني سيب، تپه ماهوري آزاد و باجه وند، دخمه فقرگاه،حمام تاريخي ميرزا رسول، حمام لج، مسجد جامع، مقبره بداق سلطان،  ميدان استر، موزه مردم شناسي مهاباد.

ماكو : اجاق حضرت ابوالفضل، بقاياي شهر تاريخي بسطام، بيمارستان قديمي ارتش، پل تاريخي بشگوز يا پنج چشم، پل قديمي كشمش تپه، تپه باستاني كشمش تپه، دخمه سنگر ايوان فرهاد يا فرهاد دامي، عمارت كلاه فرنگي كليساي ننه مريم، كاخ موزه ماكو، كليساي طاطائو ، مسجد حضرت ابوالفضل مشهور به گوي مسجد.

نقده : تپه حسنلو، تپه محمديار، تپه نظام‌آباد، تپه گرد دينخواه، تپه دلينجي ارخي، تپه كويك، تپه مملو، تپه محمدشاه، تپه ميرآباد، ساخسي تپه، تپه گرد قورخ، تپه شيخ معروف، تپه حاجي فيروز، تپه تادر، تپه كهريزه عجم، تپه ورزنه، تپه شيخ احمد، تپه باراني عجم، تپه امينلو، تپه اسلام آباد، تپه تابيه، تپه قلات، تپه حسينعلي خان، تپه قارنا، تپه آقابيگلو، تپه عجملو، عقرب تپه، تپه دالما، تپه پيزدلي، تپه قبرستان آغ جزوه، سلمان تپه، تپه ماواران، موزه نقده.